Atatürk Bir Milletin Yeniden Do?u?u - Lord Kinross

K?TABIN OR?J?NAL ADI ATATÜRK THE REBIRTH OF A NATION Bu kitab?n telif haklar? ?ngiltere’de International Literary Agency’den Akcal? Ajans arac?l???yla al?nm??t?r. YAYIN HAKLARI © LORD KINROSS ALTIN K?TAPLAR YAYINEV? VE T?CARET A? BU KITABIN HER TÜRLÜ YAYIN HAKLARI F?K?R VE SANAT ESERLER? YASASI GERE??NCE ALTIN K?TAPLAR YAYINEV? VE T?CARET A?’YE AITTIR. ISBN 978 – 975 – 405 - 035 - 6 ALTIN K?TAPLAR YAYINEV? Göztepe Mah. Kaz?m Karabekir Cad. No: 32 Mahmutbey – Ba?c?lar / ?stanbul Tel.: 0.212.446 38 88 pbx Faks: 0.212.446 38 90 http://www.altinkitaplar.com.tr info@altinkitaplar.com.tr LORD KINROSS ATATÜRK B?R M?LLET?N YEN?DEN DO?U?U TÜRKÇES? NECDET SANDER Christopher Sykes’e... Lord Kinross TE?EKKÜRLER En ba?ta, Çankaya’daki Cumhurba?kanl??? ar?ivlerinden yararlanmama izin verdikleri ve ara?t?rmalar?ma yard?mc? olduklar? için Say?n Cemal Gürsel ile Türkiye Cumhuriyeti hükümetine te?ekkürlerimi sunmak isterim. Atatürk’ün sava? alanlar? ile ülkenin di?er bölgelerini gezmemi kolayla?t?ran ve gerekli foto?raflar? sa?layan Turizm ve Tan?tma Bakanl???’na da ayr?ca te?ekkür ederim. Hem bilgi ve resim sa?lamak hem de çal??malar?m? te?vik etmek suretiyle yard?mda bulunan Ankara Üniversitesi ?nk?lap Tarihi Bölümü Ba?kan? Profesör Enver Ziya Karal’a da te?ekkür borçluyum. ?ngiltere’de te?ekkür etmem gerekenler, 1920-1924 y?llar?nda ?stanbul’da büyükelçilik ve yüksek komiserlik görevlerinde bulunmu? olan babas? Sir Horace Rumbold’un dosyalar?ndan beni yararland?ran Sir Anthony Rumbold, Bt, CB, CMG; yay?mlanmam?? olan Naval Memories-Bahriye An?lar?’n? bana okutturan Amiral Sir Bertram Thesiger, KBE, CB, CGM; Atatürk’ün yay?mlanmam?? Gelibolu notlar?n? veren Alan Moorehead; Ali Fuat Cebesoy’un Moskova An?lar?’n?n henüz yay?mlanmam?? olan ?ngilizce çevirisini veren Manchester Üniversitesi’nden J. D. Latham’d?r. Ayr?ca Amiral Bristol’ün belgelerini okumama izin verdikleri için Washington’daki Kongre Kitapl???’na; baz? resmi kay?tlar? okumam? sa?lad?klar? için yine Washington’da Ulusal Ar?iv Dairesi D??i?leri Bölümü’ne; Büyükelçi Grew’un belgelerinden yararlanmam? sa?layan Harvard Üniversitesi Widener Kitapl???’na; Louis E. Browne’un belgelerinden yararlanmam? sa?layan Kaliforniya’daki Stanford Üniversitesi Hoover Kitapl???’na; Kemalist hükümet ile Bombay’daki Hilafet F?rkas?’n?n ili?kilerini belirten belgeleri okumama izin veren ?stanbul’daki Pakistan Bas?n Ata?esi S. Hasan’a te?ekkürlerimi bildiririm. Ara?t?rmamla ilgili sözlü bilgileri sa?lad?klar? için a?a??daki kimselere de te?ekkür borçluyum: ?smet ?nönü, Rauf Orbay (Hüseyin Rauf), Orgeneral Refet Bele (Refet Pa?a), Orgeneral Ali Fuat Cebesoy (Ali Fuat), Tevfik Rü?tü Aras, Bayan Ahi Okyar, Osman Okyar, Halide Edip Ad?var, Falih R?fk? Atay, K?l?ç Ali, Hasan R?za Soyak, Yakup Kadri Karaosmano?lu, Bayan Ru?en E?ref Ünayd?n, Dr. Afet ?nan, Bayan Sabiha Gökçen, Hamdullah Suphi Tanr?över, Hasan li Yücel, Behiç Erkin, Fuat Bulca, Tevfik B?y?ko?lu, ?smail Hakk?, Kâz?m Özalp, Fuat Köprülü, ?akir Zümre, Yusuf Kemal Tengir?enk, Dr. Hüseyin Pekta?, Ahmet Adnan Saygun, Ulu? ??demir, Cevat Dursuno?lu, Ahmet Emin Yalman, ?evket Süreyya Aydemir, Kadri Cenani, Ahmet ve Abbas Celal, Behçet Kemal Ça?lar, Dr. Akdes Nimet Kurat, Bayan Esma Nayman, Bayan Leyla Çambel, Bayan ?efika Urgan ve Bayan Süreyya A?ao?lu. Ayr?ca te?ekkür etmeyi istediklerim: HRH Windsor dükü, Türkiye’deki eski ?ngiliz büyükelçilerinden Sir Percy Loraine ve Sir Knox Helm, eski Frans?z büyükelçisi Mösyö Ponsot, eski ?ran büyükelçisi General Hasan Arfa, eski Polonya büyükelçisi Mösyö Sokolnicki, General Rangabe ve Atina’dan A. A. Pallis, Sofya’dan Madam Dayanova ve Simeon Radev; ?stanbul’dan Yüzba?? Weeb Trammel, Edward Whittall ve Sami Günzberg; Lady (Charles) Townshend, Bayan Ethel McLeod-Smith, Sir Clifford Heathcote-Smith, Albay J. C. Petherick, J. G. Wilson-Heathcote, J. G. Bennett ve Bayan S. F. Newvombe. Bundan ba?ka yard?mlar?n? gördüklerim: Ne?at Sönmez, Yusuf Mardin, Sofya’dan L. T. Naslednikov ve N. Todorov, Paris’ten B. T. Naslednikov, Dr. Tayyip Gökbilgin, Kemal H. Karpat, Satvet Lütfi Tozan, Re?it Saffet Atabinen, Özcan Ergüder, Yüzba?? ?rfan Orga ve e?i, Dr. Ernest Altunyan, Albert Hurani, Münster’den Dr. Gotthard Jaeschke, Harvard Üniversitesi’nden Sir Hamilton Gibb, Princeton Üniversitesi’nden Dr. L. V. Thomas, New York’taki Columbia Üniversitesi’nden Dr. Dankwarkt A. Rustow ve Dr. J. C. Hurewitz; Salt Lake City Üniversitesi’nden Dr. Frederick P. Latimer, Rutgers Üniversitesi’nden Dr. Walter F. Weiker, Ankara’dan Lawrence Moore, New York’tan Bayan John Earl Davis, Türkiye’deki eski Frans?z elçilerinden M. Gaston Bergery, eski ?ngiliz büyükelçilerinden Sir James Bowker ve Sir Bernard Burrows, Bay ve Bayan Geoffrey Lewis’le ?stanbul’daki ?ngiltere Ba?konsoloslu?u’ndan John Hyde. Kitab?n metnine gelince, üzerindeki bütün yap?c? ele?tirmeleri için Bayan Adele Do?an ile Robert Rhodes James’e ve Andrew Mango’ya, daha önceki safhalarda verdi?i ö?ütler için W. E. D. Allen’e ve benim ad?ma kitab?n ayr?nt?lar? ve bütünü üzerinde dikkat ve yard?mlar?n? esirgememi? olan Bayan Jasper Streater’a te?ekkür ederim. Bayan St. George Saunders ?ngiliz bas?n kaynaklar? alan?nda yapt??? ara?t?rmalarla bana de?erli yard?mlarda bulunmu?tur. Ankara’dan Bayan ?çten Erkin ve Bilge Karasu da Türk kaynaklar?n? sab?rla okuyup ?ngilizceye çevirerek bana yard?m ettiler. Hepsinden üstün olarak benim ad?ma uzun süre canla ba?la çal???p ara?t?rma, okuma ve çeviriler yapan ?stanbul Üniversitesi ?ngiliz Edebiyat? Bölümü’nden Profesör Dr. Mina Urgan’a sonsuz te?ekkürlerimi sunar?m. Onun yorulmak bilmez ve bilgili i?birli?i olmasayd? bu kitap bu ?ekli alamazd?. ÖNSÖZ MUSTAFA KEMAL, sonraki ad?yla Kemal Atatürk, yirminci yüzy?l?n ilk yar?s?n? ola?anüstü ki?ili?iyle etkilemi? büyük bir asker ve devlet adam?yd?. Onu ça??n?n diktatörlerinden ay?ran iki önemli nokta vard?: D?? politikas?, s?n?rlar? geni?letmek yerine daraltmak esas?na; iç politikas? ise kendi ölümünden sonra da ayakta kalabilecek bir siyasal sistem kurmak dü?üncesine dayan?yordu. Bu gerçekçi ruhlad?r ki, memleketini yeniden canland?rmay? ve y?k?k, da??n?k Osmanl? ?mparatorlu?u’ndan yeni, kat?ks?z bir Türkiye Cumhuriyeti yaratmay? ba?arabildi. Atatürk’ün d?? görünü?ü al???lm?? Türk tipine uymaz. Ço?u Türklerden daha sar???ncayd? ve ç?k?k elmac?kkemikleri ile çelik mavisi ayr?k gözleri vard?. Yap?s? ince, hareketleri ölçülüydü. Vücudundan dinlenme halindeyken bile enerji f??k?r?r; sanki her ?eyi gören ve çeli?ik ruh halleriyle ???ldayan canl?, keskin gözleri bu enerjiyle par?ldard?. Bazen dü?üncelerini büyük bir aç?kl?kla anlat?r, bazen çok az konu?urdu. ?çindeki gerilim arada bir h?rç?n bir öfke halinde patlak verir, arkas?ndan nazik ve sevimli bir ifade içinde yat???rd?. D?? görünü?ünden övünç duyar, titiz bir zevkle giyinir, ka?lar?n? k?v?r?r, ellerinin ve ayaklar?n?n biçimli olu?uyla övünür; hatta çok yak?n dostlar?n?n yan?nda, serinlemek bahanesiyle, bahçedeki havuza yal?nayak girmekten çekinmezdi. Halk?n alk??lar?ndan kendisine a??r? bir gurur pay? ç?karmazd?. Yüklendi?i görevi yerine getirmek için bu gösterilere ihtiyac? oldu?unu bilir, ama bunlar? çok kez hafife al?r ve pek seyrek kanard?. Dostlar?ndan biri, bir gün halk?n ho?una gidecek bir davran??ta bulunmas?n? söyleyince o küçümsemeyle, “Ben yapt???m? gösteri? için de?il, milletimi ve kendimi tatmin için yapar?m,” diye kar??l?k vermi?ti. Bu iki amaç birbirine uygundu. Atatürk, yurdunu sahip oldu?u bütün sevgi gücüyle severdi. ?ktidar?, hayal gücünün tutu?turdu?u, üstün yarad?l???n?n ve bükülmez iradesinin sürükledi?i bir h?rsla isterdi: Ama, yaln?zca, milletine en yararl? olan ?eyi, kendi zihninde tasarlay?p kararla?t?rd??? biçimde sa?layabilmek için. Huzursuz bir zihindi bu. Bat? uygarl???n?n, on dokuzuncu yüzy?ldan beri Türk liberal dü?ününü etkilemi? olan ilkeleriyle beslenmi?ti. Boyuna, ba?kalar?n?n dü?üncelerini al?r, kendine uydurur, benimser; ama hiçbir zaman sa?duyudan uzakla?maz ve teorilere kar?? ?üpheci davran?rd?. Denemeci yöntemle hareket eder, “istenilen amaca do?ru ad?m ad?m” ilerlemek için yarad?l???ndaki sab?rs?zl??? frenlemesini bilirdi. Bu ad?mlar? yine de h?zl? atar; çok kere dü?manlar?na oldu?u kadar dostlar?na kar?? da sert davranarak, liberal amaçlara liberal olmayan yollardan ula??rd?. Atatürk, zaman zaman insan hayat?n? önemsememekle beraber, gaddar de?ildi. ?nsanlar?n karakterlerini kavramakta, nas?l davranacaklar?n? önceden görmekte yan?lmaz bir sezgisi vard?. Onlara kar?? davran??lar?nda da esnekti. Ne zaman inand?rmak, ne zaman ok?amak, ne zaman korkutup emretmek gerekti?ini tam olarak kestirmekte büyük bir siyasi incelik gösterirdi. Ya?amaktan ve insanlarla bir arada