Ç?plak Maymun - Desmond Morris

ÇIPLAK MAYMUN Desmond Morris ?ngilizceden çeviren: Nuran Yavuz Özgün Ad?: The Naked Ape © 1985, ?nk?lap Kitabevi ISBN: 978-975-10-2850-1 Desmond Morris 1928 y?l?nda Wiltshire'da dünyaya gelmi?tir. Birmingham Üniversitesinde zooloji ö?renimi gördükten sonra, Oxford Üniversitesinde doktora yapm??t?r. 1959 y?l?nda Londra Hayvanat Bahçesi müdürü olarak çal??maya ba?layan Morris, bu görevini sekiz y?l sürdürmü?tür. Pek çok dile çevrilen ve tüm dünyada milyonlarca satan Ç?plak Maymun adl? kitab?n? bitirinceye dek birçok kitap ve bilimsel çal??maya imza atm??t?r. Desmond Morris, insan ve hayvan davran?? modellerini inceleyen birçok televizyon program? ve filmin yap?mc?l???n? üstlenmi?tir. Ayn? zamanda son derece ba?ar?l? bir sanatç? olan Morris'in çal??malar?nda sürrealizm ak?m?n?n etkileri görülür. ?lk ki?isel sergisini 1948'de açan Desmond Morris, daha sonra 1957'de Londra'daki Ça?da? Sanatlar Enstitüsü'nde ?empanze Congo'nun da dahil oldu?u bir grup ?empanzenin resim ve çizim çal??malar?n?n küratörlü?ünü yapm??t?r. Nuran Yavuz 1944'te ?stanbul'da dünyaya gelmi?tir. Arnavutköy Amerikan K?z Koleji'nden mezun olduktan sonra, ABD'de Fairleigh Dickinson Üniversitesinde sosyoloji e?itimi alm??, Bo?aziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde e?itimini tamamlam??t?r. 1972-1983 y?llar? aras?nda Sander Yay?nlar?n? yönetmi?tir. 1992- 2006 y?llar? aras?nda Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ?ehircilik Bölümü'nde sosyoloji ve antropoloji dersleri vermi?tir. ?ngilizceden çevirdi?i yirmiye yak?n kitap aras?nda Jön Türkler (E.E. Ramsuar), Sevgiliye Mektuplar (Rosa Luxemburg), Kamyonet (Per Wahioo), Artemio Cruz'un Ölümü (Carlos Fuentes), Desmond Morris'in üçlemesi Ç?plak Maymun, ?nsanat Bahçesi, Sevmek Dokunmakt?r, Tristram Shandy (Laurence Sterne) ile ?slam Sanat?n?n Olu?umu (Oleg Grabar) ve ?ttihat ve Terakki (Feroz Ahmad) say?labilir. TE?EKKÜR BU K?TABIN çok ki?i taraf?ndan, rahatl?kla okunmas?n? istedim. Bu yüzden metin aras?nda, boyuna kaynak göstererek yaz?n?n ak???n? kesmekten kaç?nd?m. Oysa, kitab?m? haz?rlarken birçok orijinal rapor ve yay?ndan yararlanm??t?m, ki bunlar?n yazarlar?na, de?erli yard?mlar?ndan dolay? te?ekkür etmeden geçmeyi do?ru bulmuyorum. Onun için kitab?n sonuna, her bölümde ele ald???m konulara göre kendilerinden yararland???m belli ba?l? yazarlar?n adlar?n? ekledim. Bu ekin arkas?na da daha ayr?nt?l? bilgi verecek bir bibliyografya koydum. Bu arada, tart??ma, yaz??ma ya da ba?ka bir yolla do?rudan ya da dolayl? olarak bana yard?mlar? dokunan say?s?z dost ve meslekta?a da te?ekkür etmek isterim. Özellikle a?a??da ad? geçenlere: Dr. Anthony Ambrose, Mr. David Attenboro-ugh, Dr. David Blest, Dr. N G. Blurton Jones, Dr. John Bovolby, Dr. Hilda Bruce, Dr. Richard Coss, Dr. Richard Davenport, Dr. Alistair Fraser, Profesör J.H. Fremlin, Profesör Robin Fox, Barones Jane van Lawick-Goodell, Dr. Fae Hail, Profesör Sir Alister Hardy, Profesör Harry Harlow, Mrs. Mary Haynes, Dr. Jan van Hooff, Sir Julian Huxley, Miss Devra Kleiman, Dr. Paul Leyhausen, Dr. Le?vis Lipsitt, Mrs. Caroline Loizos, Profesör Konrad Lorenz, Dr. Malcolm Lyall Watson, Dr. Gilbert Manley, Dr. Isaac Marks, Mr. Tom Mascher, Dr. L. Harrison Matthews, Mrs. Ramona Morris, Dr John Napier, Mrs. Caroline Nicolson, Dr. Kenneth Oakley, Dr. Frances Reynolds, Dr. Vemon Reynolds, Say?n Miriam Rothschild, Mrs. Claire Russell, Dr. W.M. S. Russell, Dr. George Schaller? Dr. John Sparks, Dr. Lional Tiger, Profesör Niko Tinbergen, Mr. Ronald Webster, Dr. Wolf-gang Wickler ve Profesör John Yudkin. ?unu da hemen ekleyeyim ki bir kimsenin bu listede ad? bulunmas?, kitapta ileri sürdü?üm fikirlerin tümünü benimle payla?t??? anlam?na gelmemelidir. G?R?? BUGÜN dünyada ya?ayan yüz seksen üç maymun ve goril türü vard?r ki, bunlardan yüz seksen ikisinin vücudu, k?lla kapl?d?r. Tek istisna, kendisine Homo Sapiens ad?n? vermi? olan ç?plak bir maymundur. Parlak bir ba?ar?ya ula?m?? olan bu tür, zaman?n?n büyük bir bölümünü davran??lar?n?n soylu nedenlerini incelemekle ve en az o kadar bir zaman?n? da (inatla) temel nedenlerini görmezlikten gelmekle geçirir. Ç?plak maymun, primatlar aras?nda en büyük beyne sahip olmakla övünür, ama en büyük cinsel organa da sahip oldu?unu gizlemeye çal???r ve bu ?erefi, güçlü goril hazretlerine b?rakmay? tercih eder. Yalan. Ç?plak maymun, ses olanaklar?n? son haddine kadar kullanan, büyük bir ara?t?rma duyusuna sahip, kalabal?k bir toplum içinde ya?ayan bir maymundur: Bu maymunun davran??lar?n?n temelindeki nedenleri incelemenin zaman? gelmi?tir art?k. Ben bir hayvan bilginiyim. Ç?plak maymun da bir hayvandan ba?ka bir ?ey de?ildir. ?u halde, onun üzerine bir ?eyler yazmaya kendimde hak görüyor ve ç?plak maymunun tutumlar?ndan baz?s? hayli karma??k ve etkileyici imi? diye, bu konuda daha fazla susmay? kabul etmiyorum. Dayana??m da ?u: Homo Sapiens, bilgisini ne kadar ço?altm?? olursa olsun yine de ç?plak maymun olarak kalm??; davran??lar?n? ne kadar soylu nedenlere dayarsa dayas?n, yine de ilk ba?taki o pek soylu olmayan güdülerden vazgeçmemi?tir. Bundan biraz utanç duydu?unu biliyoruz, ama ba?taki içgüdülerinin milyonlarca y?ldan beri onu etkiledi?ini, yenilerinin ise sadece birkaç bin y?ll?k bir geçmi?e dayand???n? unutmamal?y?z. Bu yüzden, bütün geli?imi boyunca biriktirmi? oldu?u genetik miras? bir omuz silkmekle s?rt?ndan atabilmesi kolay de?ildir. Bu gerçe?i kafas?na iyice yerle?tirebildi?i anda ç?plak maymun belki daha rahatlayacak, daha eksiksiz bir hayvan olacakt?r. Bir hayvan bilgininin ona yapabilece?i en büyük yard?m da budur belki. Ç?plak maymunun davran??lar?n? konu edinen incelemelerin en ?a??las? yönü, ço?unlukla göze apaç?k görünen ?eyleri atlay?p geçmi? olmalar?d?r. ?lk antropologlar, do?al yap?m?z?n gerçek köklerini ortaya ç?karabilmek için dünyan?n dört buca??na se?irtmi?lerdi. Oysa, bu uzak kültür kaynaklar? hemen hemen sönmü? durumdad?r. Bilginler, gezilerinden bu kabilelerin sevi?me görenekleri, garip akrabal?k sistemleri ve esrarl? ayinleri üzerine ?a??rt?c? gözlemler edinerek dönmü?ler ve bu malzemeyi sanki bütün insan türünün davran??lar?n? aç?klamak yolunda, büyük bir önem ta??yormu? gibi kullanmaya kalkm??lard?r. Bu ara?t?r?c?lar?n çal??malar?n?n çok ilginç oldu?una ?üphemiz yok ve muhakkak ki, bir ç?plak maymun toplulu?unun kültürel bir ç?kmaza sürüklenmesi sonucu neler olabilece?i konusunda edindi?imiz bütün de?erli bilgileri onlara borçluyuz. Bu çal??malar, davran?? biçimlerimizin topyekün toplumsal çöküntüye yol açmaks?z?n, normalden ne kadar sapt?r?labilece?ini ortaya ç?karm??t?r. Ama, bunlar tipik bir ç?plak maymunun tipik davran??lar? üzerinde bize hiçbir ?ey ö?retmi? de?iller. Bu sonuca ula?man?n tek yolu, üstün kültürlerin ço?unlu?unu temsil eden geli?mi? örneklerin davran??lar?n? gözlemektir. Biyolojik aç?dan benimsenebilecek tek do?ru yol da budur zaten. Eski okul antropologlar?, ilkel bir teknolojiye sahip bu kabile topluluklar?n?n, ileri uygarl?klara oranla konuya daha yak?n oldu?unu ileri süreceklerdir. Ben de onlar?n bu dü?üncesine kar?? diyece?im ki, bugün ya?amakta olan bu gibi topluluklar, ilkel de?il, sadece “aptalla?m??” gruplard?r. Gerçek ilkel kabileler, binlerce y?l var ki, silinip gitmi?tir. Ç?plak maymun türü, büyük bir ara?t?r?c?l?k niteli?ine sahiptir. Dolay?s?yla, geli?meyi ba?aramam?? bir toplum, bir anlamda “hay?rs?z ç?km??” say?labilir. Onu böyle dizginleyen bir ?ey olmu? demek ki; türün, çevresini ara?t?rmak yönündeki do?al e?ilimini engelleyen bir ?ey. ?lk antropologlar?n bu kabileler üzerindeki çal??malar? belki de, sadece grubun kendine özgü geli?imi içinde s?n?rlan?p kalm??t?r. Onun için bu bilgileri türümüzün davran???n?n genel çizgisine temel olarak almak tehlikeli olabilir. Psikiyatrlarla psikanalizcilere gelince, onlar bu kadar uza?a gitmemi? ve incelemelerini esas daldan ald?klar? örnekler üzerinde yo?unla?t?rm??lard?r. Ne var ki, ba?lang?çtaki incelemelerin büyük bir bölümü, antropologlar?n dü?tü?ü yanl?? kadar olmasa bile, yine de pe?in yarg?larla s?n?rland?r?lm??t?r. Ruhbilimcilerin çal??malar?na konu olanlar, genellikle ya bir anormalli?i ya da bir eksik yan? olan ki?ilerdir. Sa?l?kl?, ba?ar?l?, dolay?s?yla tipik bireyler olsalard?, psikiyatrlar?n yard?m?na muhtaç olmazlar ve psikiyatri bilimine bir katk?da bulunmazlard?. Bu bilginler bize, davran??lar?m?z?n ana çizgisinin nas?l bozulabilece?i konusunda çok önemli toplu bir bak?? getirmi?lerdir. Ancak türümüzü bir bütün olarak ele al?p da biyolojik niteli?ini tart??maya kalkt???m?z zaman, sadece antropologlarla psikiyatrlar?n ilk bulgular?na dayanman?n yersiz olaca?? kan?s?nday?m.